ตั้งแต่ในอดีตโบราณ ก่อนที่ศาสนาพุทธจะเข้ามา ชาวล้านนามีศาสนาผีเป็นหลักอยู่ก่อน ในความเชื่อพื้นบ้านของชาวล้านนา “ผี” มีความผูกพันกับชาวล้านนามาตั้งแต่เกิดจนไปถึงเสียชีวิต การนับถือของชาวล้านนาในขั้นพื้นฐานจะมีรูปแบบที่ผสมผสานกันระหว่าง “ผี” และ “พุทธ” ไม่เหมือนกับภูมิภาคอื่นเป็นรูปแบบเฉพาะตัว ความเชื่อในเรื่องผีจะมาทั้งรูปแบบดีและไม่ดีเช่นกัน ผีล้านนาจึงไม่ได้น่ากลัวเพียงอย่างเดียว
1. ผีตาวอด
ในความเชื่อดังเดิมของคนล้านนา ผีตาวอดเป็นครึ่งคนครึ่งผีที่ไม่ใช่คนธรรมดาทั่วไป อาจจะเรียกได้ว่าเป็นมนุษย์ประเภทยักษ์ ดวงตาของผีตาวอดถ้าดูด้วยตาเหมือนจะบอด เพราะมองไปไม่มีแววตา แต่ไม่ใช่พวกมันสามารถมองเห็นเหมือนคนปกติ แค่ดูเหมือนบอดเท่านั้น ผีตาวอดจะมีย่ามหรืออาจจะเป็นถุงที่มีขนาดใหญ่แบกไปมาอยู่ตลอด บางก็เรียก “ผีบ้าตาวอด” จะมีความหมายว่าเป็นคนแก่ที่ตาบอดเดินไปมาเหมือนคนบ้าเด็กมักกลัว
2. ผีบ้านผีเมือง
ผีบ้านผีเมือง ถือว่าเป็นผีบรรพบุรุษของชาวล้านนา เนื่องจากชาวล้านนามีประชากรอยู่หลายเผ่าพันธุ์หลายเชื้อชาติมีอยู่หลากหลายกลุ่ม แต่ที่ยอมรับจริงๆแล้วชาวล้านนาสืบเชื้อสายมาจากปู่แสนย่าแสนหรือ “ปู่แถนย่าแถน” เป็นดวงจิตที่จัดว่าเป็นเทพเทวาคอยเฝ้ามองลูกหลาน ผีบ้านผีเมืองมีบทบาทคือ เป็นเทวดาผู้พิทักษ์คอยดูแลคุ้มครองบ้านเมืองให้อยู่ร่มเย็นเป็นสุขนั้นเอง
3. ผีบรรพบุรุษ
ชาวล้านนาเป็นผู้สืบทอดมาจากปู่แถนย่าแถน ซึ่งมีความเชื่อว่าเวลาเสียชีวิตลงไปแล้วไม่มีร่างกาย แต่จะเหลือดวงจิตวิญญาณที่มีความอาลัยรักเป็นห่วงลูกหลาน ในรุ่นทวด ปู่ย่า ตายาย พ่อแม่ ถ้าเสียชีวิตไปดวงวิญญาณจะยังไม่ไปไหนยังคอยดูแลลูกหลานอยู่เปรียบเหมือนผุ้ที่มาพิทักษ์รักษาเราไม่ให้เกิดอันตรายเรื่องร้ายแรงหรือไม่ให้วิญญาณชั่วร้ายมาทำไม่ดีกับเรา
4. ผีพ่อเกิดแม่เกิด
ในความเชื่อของชาวล้านนาในโลกเราจะมีเมืองมนุษย์ และเมืองผี พวกเราที่เกิดมานี้เคยอยู่เมืองผีกันทั้งนั้น พอเรามาเกิด พ่อแม่ที่อยู่เมืองผีก็ยังมีความจำผูกพันกับเราได้ ดังนั้นวผีพ่อเกิดแม่เกิดคือบุพการีของเรามาก่อน พวกท่านจึงมีความอาลัยรักในตัวเราต้องการนำตัวของเรากลับไปเป็นลูกเขาอีก จึงเกิดเหตุการณ์กับเด็กที่อายุไม่เกิน 10 ปีมักจะเกิดเหตุให้เสียชีวิต จึงมีการทำพิธีแลกเปลี่ยนขอชีวิตเราคือ “ส่งพ่อเกิด แม่เกิด”
5. ผีไร่นา
ในความเชื่อชาวล้านนาโบราณ ผีไร่นาเป็นบริวารของพระอินทร์จำนวน 10 ตน ส่งลงมาเพื่อดูแลพื้นที่ สวน ไร่ นา ตรวจตรา เฝ้ารักษาความสงบให้อยู่ดีเรียบร้อยบนโลกมนุษย์ ผีไร่นามีชื่อต้นว่า “อ้าย” พอบริวารพวกนี้ลงมาถึงโลกมนุษย์เกิดคึกคะนอง มีพฤติกรรมไม่ดีแปลงกายเป้นแมลง นก หนู เพื่อทำลายพืชสวนไร่นา มนุษย์จึงต้องมีการทำพิธีเซ่นไหว้ผี คือพิธีที่เรียกว่า “ส่งผีไร่นา” นั้นเอง
6. ผีอ้ายม่วง
ผีอ้ายม่วง ในตามความเชื่อพื้นบ้านของชาวล้านนา คือ ผีที่ดูแลรักษ์ประจำอยู่ทิศทั้งสี่ ถ้าชาวล้านนาเกิดอาการเจ็บป่วงก็จะคิดว่าเป็นฝีมือของผีอ้ายม่วง ถ้าพวกเขาอยากหายในความเชื่อโบราณจึงได้บอกไว้ว่าให้จัดทำพิธี เซ่นไหว้ เป็นการ “ส่ง” จะเรียกพิธีนี้ว่า “ส่งเคราะห์อ้ายม่วง อ้ายม่วงเป็นผีตัวแรก อยู่ในตำนานโบราณได้กล่าวชื่อนี้ไว้ ถ้าทำพิธีเซ่นไหว้บูชาผีอ้ายม่วงแล้วที่ไม่สบายก็จะหายได้นั้นเอง
7. ผีเข็ญหลวงผี
ในสมัยโบราณของชาวล้านนาในอดีต จะมีช่วงเวลาที่เกิดชีวิตที่มีแต่ความลำบาก ทำให้เกิดการเจ็บป่วยได้ง่ายรักษาไม่หาย ก็ต้องคิดไว้ก่อนเลยว่าเป็นฝีมือของผีที่อยู่ประจำทิศทั้งสี่ ซึ่งผีดังที่ได้กล่าวมามีชื่อเรียกว่า “อ้าย” และมีชื่ออีกคือ “ผีเข็ญหลวง” หรือเรียกอีกอย่างว่า “ผีเข็ญ” ถ้าอยากหายการเจ็บป่วยต้องทำพิธีเซ่นไหว้มีชื่อพิธีเซ่นสรวง พิธีบูชา “บูชาเข็ญ หลวง”
8. ผีวานเกิด
ในความเชื่อของชาวล้านนา “ผีวานเกิด” ก็จะเหมือนกับ “ผีพ่อเกิดแม่เกิด” แต่ผีวานเกิดจะเป็น ญาติของเราในเมืองผี หรือญาติของเราเมื่อชาติก่อนที่จะมาเกิดในชาติปัจจุบัน ญาติต้องการตัวเรากลับไปที่เมืองผีจึงมาเบียดเบียนให้เราเสียชีวิตกลับไป เหตุการณ์จะเกิดกับเด็กส่วนใหญ่จึงมีการทำพิธีเซ่นไหว้เรียกว่า “ส่งวานเกิด” เป็นพิธีที่คล้ายกับ “พิธีส่งพ่อเกิดแม่เกิด” แต่จะไม่ซับซ้อนเท่านั้นเอง
9. ผีปกกะโหล้ง
ผีปกกะโหล้ง ตามความเชื่อโบราณของชาวล้านนา ผีประเภทนี้จัดอยู่ในหมวด ผีป่า ปรากฏอยู่ในตำนานพื้นบ้านล้านนาบอกไว้ว่าผีประเภทนี้มักจะให้โชคลาภกับคนดี และจะทำร้ายคนชั่ว ผีปกกะโหล้งจะปรากฎอยู่ตามป่าเขาในรูปลักษณ์ชายคนแก่มีหนวดยาวและเส้นผมที่รุงรังยุ่งเหยิง เดินกะเพลก ในขณะที่เดินจะเกิดเสียงปกกะโหล้งๆ ผู้ใหญ่จึงจะหลอกเด็กถ้าไปเล่นในป่าผีจะจับตัว นี้คือนัยะสำคัญทำให้เด็กไม่กล้าเข้าป่าไปคนเดียว
ที่มาข้อมูล